Terwijl Europa worstelt met een reeks uitdagingen — variërend van economische spanningen tot klimaatverandering — introduceert de oorlog in Oekraïne een sinistere, vaak over het hoofd geziene dimensie aan de beproevingen van het continent.
Voorbij de onmiddellijke menselijke tragedie en geopolitieke omwentelingen, heeft het conflict ecologische catastrofes teweeggebracht met verstrekkende gevolgen, in het bijzonder voor landen zoals België, die diep geïnvesteerd zijn in groene transities en ecologische behoud.
Een Oorlog tegen de Natuur
De ecologische tol van het aanhoudende conflict in Oost-Europa kan niet genoeg benadrukt worden. De ecologische voetafdruk van de oorlog is diepgaand, van de degradatie van uitgestrekte natuurlijke habitats tot de vrijgave van giftige stoffen. Explosieve munitie, zoals TNT en RDX, brengt chemische vervuiling in het milieu, wat acute en langdurige schadelijke effecten op de menselijke gezondheid veroorzaakt, inclusief kanker en orgaanfalen. Opmerkelijk is dat bij de ontploffing het BM-21 Grad rakettenstelsel aanzienlijke hoeveelheden zwavel vrijgeeft, die vervolgens omgezet worden in zwavelig zuur, verwoestend voor de kwaliteit van de bodem en het water in de getroffen gebieden.
Tijdens de eerste 12 maanden van de oorlog werd geschat dat 21,9 miljoen ton CO2-equivalenten (tCO2e) werden uitgestoten door oorlogsgerelateerde activiteiten, en een aanvullende 17,7 miljoen tCO2e door oorlogsgerelateerde branden.
Volgens EcoZagroza waren er op 18 juli 2023 2 450 meldingen (2 317 geverifieerd) van militaire acties met een direct milieueffect.
Voor het conflict was het industriële hartland van Oost-Oekraïne al aan het worstelen met vervuiling van zware industrieën. De oorlog heeft deze uitdagingen verergerd, leidend tot potentiële ecologische catastrofes. Bombardementen en beschietingen hebben industriële locaties beschadigd, waardoor gevaarlijke materialen in de lucht, het water en de bodems lekten. Het richten op energie-infrastructuur, chemische laboratoria en olieraffinaderijen heeft het risico op “domino-effect” rampen verhoogd, waarbij één gebeurtenis een andere triggert, leidend tot wijdverbreide milieuschade.
De Wereldwijde Ripple-effecten
Voorbij de onmiddellijke nabijheid van het conflict vormt de oorlog significante dreigingen voor de wereldwijde voedselzekerheid en milieu-gezondheid. Oekraïne, vaak bestempeld als de “graanschuur van Europa,” speelt een cruciale rol in de wereldwijde graanmarkten. Storingen veroorzaakt door het conflict hebben geleid tot verhoogde voedselprijzen wereldwijd, wat economieën verder belast die nog herstellen van de COVID-19 pandemie. Daarnaast heeft de oorlog geleid tot een piek in energieprijzen en een herbeoordeling van Europa’s afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen, wat de groene transitie-inspanningen van het continent verder compliceert.
België’s Rol in een Breder Gevecht
Voor België, waar 54% van de bevolking klimaatverandering en milieudegradatie als kritieke kwesties prioriteert, onderstreept de oorlog de onderlinge verbondenheid van milieuduurzaamheid en geopolitieke stabiliteit. De ecologische impact van het conflict — variërend van toegenomen koolstofemissies tot het potentieel voor nucleaire ongelukken bij faciliteiten zoals Zaporizhzhia en Tsjernobyl — benadrukt de urgentie om deze uitdagingen holistisch aan te pakken.
De milieuvervuiling in Oekraïne, met name in de Donbas-regio, heeft geleid tot vervuilde rivieren, beschadigde ecosystemen en verhoogde risico’s op radioactieve besmetting. Het overstromen van kolenmijnen, het verlaten van industriële sites en wijdverspreide milieupollutie zijn scherpe herinneringen aan het vermogen van het conflict om ecologische crises te verergeren.
Naar een Verenigde Respons
De Europese Unie, met België in haar hart, staat op een kritiek punt. De oorlog in Oekraïne is niet zomaar een ver verwijderd geopolitiek conflict; het is een directe aanval op de waarden en prioriteiten die het Europese project definiëren, inclusief de toewijding aan milieubescherming en duurzaamheid. De ecologische verwoesting veroorzaakt door het conflict dient als een dringende oproep voor een verenigde, krachtige respons die de onmiddellijke behoeften van degenen die getroffen zijn door de oorlog aanpakt en de bredere milieu-uitdagingen waarmee het continent wordt geconfronteerd.
Om de toekomst te beschermen, moet Europa zijn inspanningen intensiveren om Oekraïnes strijd tegen agressie te ondersteunen, erkennend dat de strijd voor territoriale integriteit en democratische soevereiniteit intrinsiek verbonden is met de bredere strijd tegen klimaatverandering en milieuvervuiling. Het is tijd voor beslissende actie, niet alleen voor het welzijn van de huidige generaties maar ook voor die van toekomstige generaties.
De oorlog in Oekraïne en de ecologische gevolgen herinneren ons eraan dat onze lotsbestemmingen met elkaar verweven zijn, en dringen aan op een gezamenlijke inspanning om ecologische crises te bestrijden en de waarden van vrijheid, waardigheid en rechtvaardigheid te handhaven waarop de Europese Unie is gebouwd.
Referenties:
- Environmental impact of the Russian invasion of Ukraine. Wikipedia
- The environmental health impacts of Russia’s war on Ukraine. National Library of Medicine
- Russia’s war on Ukraine: High environmental toll. European Parliament
- The environmental costs of Russia’s invasion of Ukraine. Grist Magazine
- Collateral Damage: The Environmental Cost of the Ukraine War. Yale Environment 360. Yale School of the Environment
- Two-thirds of Belgians think green transition should address inequality. The Brussels Time
